Wiersz „Zabawa" - Ludwik Wiszniewski - tekst, analiza i interpretacja, quiz literacki oraz animowana piosenka

Analiza i interpretacja wiersza „Zabawa” Ludwika Wiszniewskiego

I. Wstęp: Ludwik Wiszniewski – Nauczyciel Słowem, Mistrz Dziecięcej Wyobraźni

A. Sylwetka Ludwika Wiszniewskiego (1888-1947): Poeta, Pedagog, Przyjaciel Dzieci

Ludwik Wiszniewski, postać być może dziś nieco mniej eksponowana w panteonie polskiej literatury dziecięcej, niż niektórzy jego współcześnicy, był twórcą niezwykle płodnym i cenionym w swoich czasach. Urodzony 15 sierpnia 1888 roku, zmarł 20 lipca 1947 roku.¹ Kluczowym elementem jego biografii, rzucającym światło na charakter jego twórczości, jest ukończenie seminarium nauczycielskiego w Łęczycy.¹ To właśnie przygotowanie pedagogiczne i prawdopodobnie praktyka nauczycielska wywarły fundamentalny wpływ na jego pisarstwo adresowane do najmłodszych.

Fakt ten nie jest jedynie formalną notą biograficzną; stanowi on klucz do zrozumienia głębokiej spójności między powołaniem nauczycielskim Wiszniewskiego a jego działalnością literacką. Wiedza i doświadczenie pedagogiczne umożliwiły mu wnikliwe spojrzenie w świat psychiki dziecka, jego rozwój poznawczy, specyfikę języka oraz bogactwo wyobraźni. To zrozumienie z kolei determinowało jego wybory artystyczne: preferencję dla prostego, rytmicznego języka, bliskiego dziecięcej percepcji, dobór tematyki oscylującej wokół codziennych doświadczeń dziecka, takich jak zabawa, relacje ze zwierzętami czy obserwacja przyrody, a także umiejętne wplatanie subtelnego dydaktyzmu. Jego poezja, nierozerwalnie związana z misją edukacyjną, w naturalny sposób odpowiadała potrzebom wychowawczym i dydaktycznym, czego dowodem jest częsta obecność jego utworów w podręcznikach szkolnych, czytankach oraz zbiorach przeznaczonych dla przedszkoli.² Wiszniewski postrzegał słowo pisane nie tylko jako narzędzie artystycznej ekspresji, ale również jako środek kształtowania młodego człowieka.

Dorobek literacki Wiszniewskiego jest imponujący i różnorodny. Obejmuje on przede wszystkim wiersze, ale także opowiadania, piosenki oraz utwory sceniczne, wszystkie dedykowane dzieciom.¹ Wśród jego publikacji książkowych znajdują się takie tytuły jak „Rycerz Tępej Ostrogi” (1926), „100 wierszyków...” (1939), „Zwieraczki Cudaczki” (1947), „Jak szara gąska gospodarowała” (1960, wznowienia w 1983, 1986) czy „Przyjaciele zajączka” (1982).¹ Jego utwory regularnie pojawiały się również w popularnych czasopismach dziecięcych, takich jak „Płomyczek”, „Płomyk” czy „Miś”.²

B. Wiersz „Zabawa” jako Mikrokosmos Twórczości Wiszniewskiego

Analizowany wiersz „Zabawa” stanowi doskonały przykład poetyki Ludwika Wiszniewskiego, kondensując w sobie wiele charakterystycznych cech jego pisarstwa. Utwór ten, na pierwszy rzut oka nieskomplikowany, odznacza się prostotą formalną, melodyjnością języka oraz koncentracją na jednym z fundamentalnych aspektów dzieciństwa – zabawie i towarzyszącej jej nieokiełznanej wyobraźni.

Główną tezą niniejszego opracowania jest stwierdzenie, iż wiersz „Zabawa” mimo swej pozornej lekkości, stanowi cenne źródło refleksji nad psychiką dziecka, jego kreatywnością oraz ilustruje kunszt poetycki autora, który z niezwykłą empatią i precyzją potrafił oddać świat widziany oczami dziecka. Utwór ten, poprzez swoją strukturę, język i tematykę, wpisuje się w nurt literatury dziecięcej, która nie tylko bawi, ale również subtelnie wychowuje i rozwija wrażliwość młodego odbiorcy.

Interesującym tropem interpretacyjnym, który wyłania się przy lekturze wiersza w kontekście szerszej twórczości autora, jest postać głównej bohaterki – Ani. W spisie dzieł Wiszniewskiego odnajdujemy pozycję zatytułowaną „Ania i Bajeczki”, datowaną na rok 1947.² Fakt, iż jest to rok śmierci poety, może sugerować, że zbiór ten gromadził utwory powstałe wcześniej, być może na przestrzeni dłuższego okresu. Nasuwa to pytanie o status postaci Ani: czy jest ona bohaterką stworzoną wyłącznie na potrzeby wiersza „Zabawa” czy też stanowi postać powracającą, swoistą przewodniczkę po świecie dziecięcych przygód i fantazji w innych utworach Wiszniewskiego? Gdyby Ania okazała się postacią cykliczną, wiersz „Zabawa” zyskałby dodatkowy wymiar jako fragment większej narracji, pozwalającej na bardziej rozbudowaną eksplorację świata dzieciństwa z perspektywy tej konkretnej bohaterki. Choć potwierdzenie tej hipotezy wymagałoby dostępu do pełnego zbioru „Ania i Bajeczki” oraz szerszych badań nad korpusem tekstów autora, sama możliwość istnienia takiego cyklu wzbogaca odbiór wiersza, sugerując istnienie spójnego, autorskiego uniwersum dziecięcego.

II. Świat Dziecięcej Zabawy: Tematyka i Kreacja Rzeczywistości w „Zabawie”

A. Imaginacja jako Siła Twórcza

Centralnym motywem wiersza „Zabawa” jest, jak sam tytuł wskazuje, dziecięca zabawa. Jednakże w ujęciu Wiszniewskiego nie jest to jedynie pasywna forma spędzania czasu czy bezrefleksyjne odtwarzanie zaobserwowanych schematów. Wręcz przeciwnie, zabawa jawi się tu jako dynamiczny, aktywny proces twórczy, w którym dziecko staje się kreatorem własnego świata, nadającym nowe znaczenia przedmiotom i sytuacjom. To właśnie dziecięca imaginacja jest siłą napędową przedstawionych wydarzeń, transformującą zwyczajne otoczenie w scenę pełną niezwykłych interakcji.

Szczególną rolę w tym procesie odgrywa Ania. To ona jest inicjatorką, reżyserką i animatorką całej zabawy. Jej słowa: „Umyję się, dam ci kawy / i zaproszę do zabawy...” wyznaczają początek i kierunek działań. Ania podejmuje decyzje, zaprasza uczestników – najpierw lalkę, a następnie kolejne zwierzęta – i przydziela im role w wykreowanym przez siebie scenariuszu. Jej aktywność i sprawczość są kluczowe dla przebiegu zabawy, co podkreśla autonomię dziecka w kształtowaniu własnej rzeczywistości zabawowej.

Ta aktywna rola dziecka jako kreatora, który nie tylko uczestniczy w zabawie, ale ją organizuje i nadaje jej sens, wydaje się być motywem powracającym w twórczości Wiszniewskiego. Można tu przywołać na przykład wiersz „Kokoszka”, w którym bohaterka o imieniu Kachna z prostych, dostępnych materiałów – waty, guziczków, piórek i włóczki – samodzielnie tworzy zabawki: niedźwiadka, kokoszkę i zajączka.⁴ Ten obraz dziecka jako aktywnego twórcy, który z zaangażowaniem i pomysłowością kształtuje swoje otoczenie, nadając mu nowe funkcje i znaczenia, sugeruje, że Wiszniewski wysoko cenił i pragnął promować dziecięcą kreatywność, inicjatywę oraz poczucie sprawczości. W tym kontekście, przedstawienie Ani jako małej organizatorki można interpretować jako subtelne przesłanie pedagogiczne, zachęcające młodych czytelników do rozwijania własnej wyobraźni i aktywnego uczestnictwa w otaczającym ich świecie, zamiast biernego oczekiwania na gotowe rozwiązania.

B. Personifikacja jako Klucz do Dziecięcego Świata

Kluczowym mechanizmem, za pomocą którego Ania kreuje świat zabawy, jest personifikacja. W jej oczach i poprzez jej działania, lalka, kotek, piesek i kureczka przestają być jedynie przedmiotami czy zwierzętami, a stają się pełnoprawnymi uczestnikami interakcji, obdarzonymi quasi-ludzkimi cechami, potrzebami i zdolnościami. Lalka jest budzona ze snu („Lalo, lalo, dosyć spania!”), kotek zapraszany na kawę („Kici, kici, kotku miły, / wnet będziemy kawę piły”), piesek upominany za niesforne zachowanie, a kureczka namawiana do porzucenia podwórka na rzecz wspólnej zabawy.

Wiszniewski mistrzowsko wykorzystuje językowe środki służące personifikacji. Bezpośrednie zwroty do postaci, formułowane w drugiej osobie liczby pojedynczej, tworzą iluzję dialogu i bezpośredniej relacji. Ania przypisuje swoim towarzyszom intencje (piesek „chciał tańczyć”), emocje (kotek „ziewał skrycie”, co może być odczytane jako znudzenie lub zadowolenie) oraz zdolność do rozumienia jej słów i reagowania na nie. Ten zabieg nie tylko ożywia narrację, ale przede wszystkim odzwierciedla autentyczny sposób, w jaki dzieci postrzegają świat i wchodzą w relacje z zabawkami oraz zwierzętami, traktując je jako równorzędnych partnerów w swoich wyobrażeniowych scenariuszach. Personifikacja staje się zatem kluczem do zrozumienia dziecięcej perspektywy, w której granice między światem realnym a fantazją są płynne i łatwo przekraczalne.

C. Relacja Dziecko-Zabawka-Zwierzę

Wiersz „Zabawa” ukazuje niezwykle bliską, czułą i pełną troski więź, jaka łączy Anię z jej lalką oraz ze zwierzętami. Lalka jest traktowana niemal jak młodsze rodzeństwo lub podopieczna, wymagająca opieki i uwagi. Ania planuje ją umyć i poczęstować kawą, co odzwierciedla dziecięcą potrzebę naśladowania ról dorosłych, zwłaszcza tych opiekuńczych.

Zwierzęta – kotek, piesek i kureczka – stają się kompanami w zabawie, zaproszonymi do wspólnego spędzenia czasu. Są to zwierzęta domowe (kot, pies) oraz gospodarskie (kura), co sugeruje bliskość natury i świata zwierzęcego w codziennym życiu dziecka, typową dla realiów, w których Wiszniewski tworzył, ale także uniwersalną dla dziecięcych fascynacji. Tendencja do ukazywania zwierząt jako ważnych towarzyszy dziecięcych doświadczeń jest wyraźnie widoczna w całym dorobku poety. Świadczą o tym liczne tytuły jego książek i wierszy, takie jak „Przyjaciele Zajączka”, „Jak szara gąska gospodarowała”, „Zwieraczki Cudaczki”, „Koziołeczek” czy „Wrona”.²

Konsekwentne przedstawianie zwierząt nie jako biernych elementów tła, lecz jako aktywnych uczestników i bliskich towarzyszy dziecięcych zabaw, jak ma to miejsce w „Zabawie” i co sugerują wspomniane tytuły, może odzwierciedlać głębsze przekonanie Wiszniewskiego o fundamentalnym znaczeniu więzi człowieka ze światem przyrody dla harmonijnego rozwoju dziecka. Takie kreacje literackie mogły mieć na celu kształtowanie u młodych czytelników empatii, wrażliwości na potrzeby innych istot, a także budowanie poczucia odpowiedzialności i związku z otaczającym światem. Wartości te, często podkreślane w literaturze dziecięcej tamtego okresu, doskonale wpisują się również w pedagogiczny wymiar twórczości Wiszniewskiego, który jako nauczyciel z pewnością zdawał sobie sprawę z formacyjnej roli literatury.

III. Bohaterowie „Zabawy”: Ania i Jej Niezwykła Kompania

A. Ania – Mała Gospodyni i Organizatorka

Centralną postacią wiersza, wokół której koncentruje się cała akcja, jest Ania. Dziewczynka jawi się jako postać niezwykle energiczna, pełna inicjatywy i pomysłowości. To ona jest siłą napędową zabawy, od samego początku przejmując rolę organizatorki: „Umyję się, dam ci kawy / i zaproszę do zabawy...”. Jej działania są przemyślane i celowe – najpierw zwraca się do lalki, a następnie systematycznie zaprasza kolejnych gości: kota, psa i kurę.

Ania wykazuje się również cechami opiekuńczymi, zwłaszcza w stosunku do lalki, którą traktuje z troską, planując jej poranną toaletę. Jednocześnie potrafi być stanowcza i wymagająca, co widać w jej reakcji na zachowanie pieska: „Psino, psinko... Ach ty trzpiocie, / znów biegałeś, gdzieś po błocie. / Patrz, podłoga zabłocona...”. Ta reprymenda, choć łagodna, świadczy o poczuciu odpowiedzialności za porządek i wprowadzaniu pewnych norm zachowania. Przede wszystkim jednak Ania jest kreatorką radosnej atmosfery. Jej zaproszenia są pełne entuzjazmu i obietnicy miło spędzonego czasu („Czas ci z nami przejdzie mile”). To dzięki jej zaangażowaniu i umiejętnościom interpersonalnym powstaje wspólnota zabawy, w której wszyscy, mimo początkowych wahań czy pozornego znudzenia, ostatecznie „bawili się wyśmienicie!” Ania uosabia dziecięcą radość życia, potrzebę interakcji i zdolność do tworzenia harmonijnych relacji w grupie.

B. Lalka – Pierwsza Adresatka Dziecięcej Troski

Lalka, choć sama nie wypowiada ani jednego słowa, odgrywa istotną rolę w wierszu jako pierwsza adresatka działań i emocji Ani. Relacja dziewczynki z lalką jest nacechowana czułością i troską. Ania zwraca się do niej bezpośrednio i familiarnie: „Lalo, lalo, dosyć spania!” Traktuje ją jak żywą istotę, która ma swoje potrzeby – sen, poranną toaletę, a nawet chęć wypicia kawy.

W tym kontekście lalka może być interpretowana na kilku poziomach. Po pierwsze, symbolizuje ona dziecięcą potrzebę opiekowania się, troszczenia o kogoś słabszego i zależnego. Zabawa z lalką jest dla dziecka okazją do ćwiczenia empatii i odpowiedzialności. Po drugie, lalka stanowi narzędzie do naśladowania ról dorosłych, zwłaszcza roli matki lub opiekunki. Ania, opiekując się lalką, niejako wciela się w te role, co jest częstym i ważnym elementem dziecięcych zabaw, pozwalającym na oswajanie przyszłych zadań społecznych. Lalka jest więc nie tylko zabawką, ale także ważnym obiektem projekcji dziecięcych uczuć i fantazji, umożliwiającym eksplorowanie świata relacji międzyludzkich w bezpiecznej, kontrolowanej przez dziecko przestrzeni.

C. Zwierzęcy Uczestnicy Zabawy: Kotek, Piesek, Kureczka

Do zabawy zainicjowanej przez Anię i lalkę dołączają kolejno trzej zwierzęcy bohaterowie, z których każdy wnosi do niej swój indywidualny rys.

Kotek jest pierwszym zaproszonym gościem ze świata zwierząt. Ania zwraca się do niego pieszczotliwie: „Kici, kici, kotku miły, / wnet będziemy kawę piły. / Damy tobie też na spodku, / chodźże kotku!” Obietnica kawy na spodeczku jest typowym przykładem antropomorfizacji, nadawania zwierzęciu ludzkich upodobań. Reakcja kota jest subtelna i nieco zagadkowa: „Tylko kotek ziewał skrycie...”. To ziewnięcie może być interpretowane dwojako: jako oznaka znudzenia i pewnego dystansu wobec propozycji Ani, co odpowiada stereotypowemu obrazowi kota jako indywidualisty, lub wręcz przeciwnie – jako wyraz zadowolenia i relaksu w miłej atmosferze. Niezależnie od interpretacji, ostatecznie kotek staje się częścią wesołej kompanii.

Piesek, określony jako „trzpiot”, wnosi do zabawy element dynamizmu i lekkiego chaosu. Ania z typową dla dziecka bezpośredniością, ale i troską o porządek, upomina go za zabłocenie podłogi: „Ach ty trzpiocie, / znów biegałeś, gdzieś po błocie. / Patrz, podłoga zabłocona, / chodźże do nas!” Mimo tej drobnej reprymendy, piesek jest chętnym uczestnikiem zabawy. Jego reakcja na taniec lalki – „Pies ogonkiem machał, machał, / i chciał tańczyć, lecz się wahał” – doskonale oddaje psią naturę: entuzjazm połączony z pewną nieśmiałością lub niezdecydowaniem. Wątek zabłoconej podłogi, jak wspomniano, wprowadza subtelny element dydaktyczny. Interakcja Ani z pieskiem, a konkretnie jej reprymenda, staje się naturalną okazją do przekazania lekcji na temat dbałości o czystość i porządek. Nie jest to surowa nagana czy moralizatorski wykład, lecz naturalny element rozmowy i interakcji w kontekście zabawy. Takie wplatanie subtelnych komunikatów dydaktycznych w przyjemny, angażujący narrację jest cechą charakterystyczną wartościowej literatury dziecięcej. W przypadku Wiszniewskiego, z jego pedagogicznym przygotowaniem, wydaje się to być świadomym zabiegiem. Celem jest tu socjalizacja i wpajanie pożądanych wartości bez uciekania się do otwartego pouczania, które mogłoby zniechęcić młodego czytelnika. Ostateczne stwierdzenie „Bawili się wyśmienicie!” potwierdza, że ta drobna lekcja nie zakłóciła radości zabawy.

Kureczka jest ostatnią zaproszoną postacią. Ania zachęca ją do opuszczenia swojego typowego środowiska: „Cip, cip, kurko, cip, kureczko! / Porzuć swoje podwóreczko! / Czas ci z nami przejdzie mile, / choć na chwilę!” Zaproszenie kury, zwierzęcia gospodarskiego, do zabawy w domu, na dywanie, podkreśla niezwykły, wyobrażeniowy charakter spotkania i otwartość dziecięcego świata na niekonwencjonalne konfiguracje.

Zróżnicowanie tych zwierzęcych postaci, ich odmienne „charaktery” i reakcje, dodają wierszowi dynamiki, humoru oraz realizmu psychologicznego w odniesieniu do dziecięcego postrzegania zwierząt i interakcji z nimi. Każde zwierzę, mimo że personifikowane, zachowuje pewne cechy typowe dla swojego gatunku, co czyni je bardziej wiarygodnymi i sympatycznymi uczestnikami zabawy.

IV. Kunszt Poetycki Ludwika Wiszniewskiego: Język, Rytm, Dźwięk

A. Język Bliski Dziecku

Warstwa językowa wiersza „Zabawa” jest starannie dostosowana do percepcji i wrażliwości małego dziecka. Wiszniewski posługuje się prostym, zrozumiałym słownictwem, unikając skomplikowanych konstrukcji składniowych czy abstrakcyjnych pojęć. Dominują wyrazy znane dziecku z codziennego otoczenia i doświadczeń.

Szczególnie charakterystyczne i istotne dla budowania atmosfery utworu jest częste stosowanie zdrobnień. Pojawiają się takie formy jak: „łóżeczko”, „kureczka”, „kotku”, „psinko”, „ogonkiem”, „chwileczkę”, „podwóreczko”. Zdrobnienia te pełnią kilka funkcji. Po pierwsze, nadają wypowiedziom odcień czułości, intymności i ciepła, co jest typowe dla języka kierowanego do dzieci (tzw. mowy matczynej) lub używanego przez same dzieci. Po drugie, zmniejszają dystans między narratorem a opisywanym światem oraz między bohaterami, tworząc atmosferę bliskości i przyjaźni. Po trzecie, wpływają na melodyjność i rytmiczność wiersza, czyniąc go bardziej przyjaznym dla ucha dziecka.

Kolejnym ważnym elementem językowym są bezpośrednie zwroty do postaci: „Lalo, lalo”, „Kici, kici, kotku miły”, „Psino, psinko...”, „Cip, cip, kurko...”. Te apostrofy dynamizują narrację, nadając jej charakter dialogowy i interaktywny. Dzięki nim dziecko-czytelnik może poczuć się niemal uczestnikiem opisywanych wydarzeń, co ułatwia identyfikację z sytuacją i zaangażowanie emocjonalne. Język wiersza jest więc nie tylko nośnikiem treści, ale także narzędziem budowania specyficznego nastroju i relacji z odbiorcą.

B. Melodyjność i Rytmika

Wiersz „Zabawa” odznacza się regularną budową stroficzną. Składa się z sześciu zwrotek, z których pięć pierwszych ma po sześć wersów, a ostatnia, stanowiąca puentę, jest dwuwersowa. Taka uporządkowana i przewidywalna struktura ułatwia odbiór i zapamiętywanie tekstu przez dziecko.

Rytm wiersza jest prosty, regularny i wyrazisty, oparty głównie na akcentach tonicznych, co sprawia, że utwór jest niezwykle melodyjny i łatwy do recytacji. Przywodzi on na myśl rytmikę kołysanek, wyliczanek lub prostych piosenek dziecięcych. Ta cecha czyni wiersz atrakcyjnym nie tylko do czytania, ale również do śpiewania czy rytmicznego powtarzania, co dodatkowo wzmacnia jego walory ludyczne i edukacyjne (np. w nauce języka).

Istotną rolę w budowaniu melodyjności i spójności tekstu odgrywają rymy. W wierszu dominują rymy parzyste (układ AABBCC w sześciowersowych zwrotkach) i dokładne, często gramatyczne (np. Ania-spania, kawy-zabawy, miły-piły, spodku-kotku, trzpiocie-błocie, zabłocona-nas, kureczko-podwóreczko, mile-chwilę, dywanie-taniec, machał-wahał, skrycie-wyśmienicie). Regularne i dźwięczne rymy nie tylko dostarczają przyjemności estetycznej młodemu odbiorcy, ale także ułatwiają przyswajanie tekstu, wzmacniają jego rytmiczność i czynią go bardziej pamiętliwym.

C. Elementy Dźwiękonaśladowcze i Ich Funkcja

Wiszniewski umiejętnie wplata w tekst wiersza elementy dźwiękonaśladowcze, które dodatkowo ożywiają poetycki obraz i angażują zmysł słuchu dziecka. Są to przede wszystkim tradycyjne zawołania używane do przywoływania zwierząt: „Kici, kici” skierowane do kota oraz „Cip, cip” adresowane do kury.

Te onomatopeje pełnią ważną funkcję. Po pierwsze, czynią opisywany świat bardziej konkretnym i namacalnym dla dziecka, odwołując się do jego doświadczeń słuchowych. Po drugie, wprowadzają element zabawy językowej, która jest naturalna dla dziecięcego etapu rozwoju. Po trzecie, doskonale współgrają z tematyką wiersza – zabawą ze zwierzętami – dodając scenom realizmu i ekspresji. Dźwiękonaśladownictwo wzbogaca warstwę brzmieniową utworu, czyniąc go bardziej atrakcyjnym i dynamicznym dla młodego odbiorcy.

Pozorna prostota języka wiersza „Zabawa” mimo klarownego rytmu, regularnych rymów i wykorzystania elementów dźwiękonaśladowczych mogą być mylnie odbierane jako cechy świadczące o niewielkim stopniu skomplikowania artystycznego. Jednakże stworzenie utworu poetyckiego, który jest jednocześnie tak prosty w odbiorze, naturalny w brzmieniu, melodyjny i głęboko przemawiający do wrażliwości małego dziecka, wymaga znacznego kunsztu, wyczucia językowego i doskonałego rozumienia psychiki dziecięcej. Umiejętność Wiszniewskiego w tworzeniu takich właśnie wierszy, które są łatwo przyswajalne, zapadające w pamięć i chętnie powtarzane przez dzieci – co potwierdza jego obecność w licznych zbiorach i materiałach edukacyjnych⁴ – świadczy o jego zaawansowanym opanowaniu warsztatu poetyckiego. Ta „prostota” jest więc wynikiem świadomego wyboru artystycznego i mistrzowskiego rzemiosła, a nie braku złożoności. Jest to cecha charakterystyczna najlepszej poezji dziecięcej, która potrafi w nieskomplikowanej formie zawrzeć bogactwo treści i emocji.

V. Interpretacja „Zabawy”: Przesłanie, Atmosfera, Wartości

A. Apoteoza Radości Prostej Zabawy

Wiersz Ludwika Wiszniewskiego można odczytać przede wszystkim jako apoteozę prostej, niewymagającej skomplikowanych rekwizytów czy zaawansowanej technologii zabaw. Jest to pochwała aktywności, która opiera się głównie na dziecięcej wyobraźni, kreatywności oraz interakcji z najbliższym otoczeniem – lalką i zwierzętami. Ania nie potrzebuje wyszukanych zabawek; jej świat wypełniają przedmioty i istoty, którym sama nadaje role i znaczenia.

Podkreślona zostaje wartość wspólnego spędzania czasu, budowania więzi i dzielenia się radością. Zaproszenie kolejnych uczestników do zabawy („chodźże kotku!”, „chodźże do nas!”, „choć na chwilę!”) oraz obietnica miłych chwil („Czas ci z nami przejdzie mile”) wskazują na wspólnotowy charakter tej aktywności. Kulminacją tego dążenia do wspólnej radości jest ostatni dwuwers: „Przyszli siedli na dywanie. / Rozpoczęła lala taniec. / Pies ogonkiem machał, machał, / i chciał tańczyć, lecz się wahał. / Tylko kotek ziewał skrycie... / Bawili się wyśmienicie!” To entuzjastyczne podsumowanie podkreśla sukces zabawy i satysfakcję wszystkich jej uczestników, niezależnie od ich indywidualnych reakcji. Wiersz promuje ideę, że największa radość płynie z bycia razem i wspólnego tworzenia.

B. Kreowanie Ciepłej i Bezpiecznej Przestrzeni

Atmosfera wiersza „Zabawa” jest przesycona uczuciami ciepła, bezpieczeństwa, akceptacji i niczym niezmąconej radości. Świat przedstawiony jawi się jako przestrzeń przyjazna dziecku, w której może ono swobodnie wyrażać siebie, realizować swoje pomysły i kierować przebiegiem wydarzeń. Ania, jako główna bohaterka i inicjatorka, czuje się pewnie i swobodnie w swoim otoczeniu, a jej pozytywne nastawienie udziela się pozostałym uczestnikom.

W wierszu nie ma miejsca na konflikty, napięcia czy negatywne emocje. Nawet upomnienie skierowane do pieska ma charakter łagodny i nie zakłóca ogólnej harmonii. Brak jakichkolwiek zagrożeń czy niepokojących elementów przyczynia się do budowania poczucia bezpieczeństwa u młodego odbiorcy. Jest to niezwykle istotne w literaturze dla najmłodszych, która powinna dostarczać pozytywnych wzorców i kreować świat, w którym dziecko czuje się komfortowo i bezpiecznie. Wiszniewski mistrzowsko tworzy taką właśnie idylliczną, ale jednocześnie wiarygodną psychologicznie, przestrzeń dziecięcej zabawy.

C. Subtelny Wymiar Dydaktyczny

Choć głównym celem wiersza „Zabawa” jest dostarczenie dziecku radości i estetycznej przyjemności, nie sposób pominąć dyskretnie wplecionych w narrację elementów wychowawczych. Wiszniewski, jako pedagog, z pewnością zdawał sobie sprawę z formacyjnej roli literatury. Dydaktyzm w jego utworze nie jest jednak nachalny ani moralizatorski. Wartości są przekazywane w sposób naturalny, poprzez przykład i codzienne interakcje.

Można tu wskazać na promowanie troski o innych, widoczne w zapowiedzi umycia lalki i podania jej kawy. Dbałość o czystość i porządek jest zasygnalizowana w uwadze skierowanej do pieska, który zabłocił podłogę. Wartości takie jak gościnność i otwartość na innych manifestują się w serdecznym zapraszaniu kolejnych zwierząt do wspólnej zabawy. Wiersz staje się nośnikiem pozytywnych wzorców zachowań, które są prezentowane w sposób niedyrektywny, jako naturalny element dziecięcego świata i relacji.

Główną funkcją wiersza „Zabawa” jest zatem dostarczenie dziecku radości i rozrywki. Jednakże subtelne elementy, takie jak troska Ani o lalkę, jej reakcja na zabłoconego psa, czy ogólny motyw harmonijnej, wspólnej zabawy, pełnią również funkcję formacyjną. Wprowadzają one dziecko w świat społecznych norm i wartości, takich jak odpowiedzialność, porządek, empatia i współpraca. Ten podwójny cel – łączenie przyjemności z delikatnym wychowaniem – jest zgodny z szerszym kontekstem twórczości Wiszniewskiego, którego utwory często gościły w materiałach edukacyjnych² i który pisał również wiersze o charakterze patriotycznym, jak „11 Listopada”.³ Sugeruje to świadomą strategię autora, by poprzez literaturę nie tylko bawić, ale także kształtować młodego człowieka, co było typowe dla pedagogicznych założeń literatury dziecięcej jego epoki.²

VI. „Zabawa” w Kontekście Twórczości Wiszniewskiego i Polskiej Poezji dla Dzieci

A. „Zabawa” na Tle Innych Utworów Autora

Wiersz „Zabawa” doskonale wpisuje się w całokształt dorobku poetyckiego Ludwika Wiszniewskiego, zarówno pod względem tematycznym, jak i stylistycznym. Analizując inne jego utwory, można dostrzec liczne paralele i powtarzające się motywy. Na przykład, motyw dziecięcej kreacji i zabawy, tak centralny w „Zabawie”, pojawia się również w wierszu „Kokoszka”, gdzie dziewczynka Kachna samodzielnie tworzy zabawki z prostych materiałów.⁴ Personifikacja i ożywianie świata przyrody, widoczne w zapraszaniu zwierząt do wspólnej zabawy, znajdują rozwinięcie w inscenizacji „Bal w lesie”, gdzie drzewa i duszki leśne prowadzą dialogi i uczestniczą w leśnym życiu.⁴

Świat zwierząt jest stałym i ważnym elementem twórczości Wiszniewskiego, o czym świadczą liczne tytuły jego książek i wierszy, takie jak „Przyjaciele Zajączka”, „Jak szara gąska gospodarowała”, „Zwieraczki Cudaczki”, „Dwa gawronki”, „Koziołeczek” czy „Wrona”.² Zwierzęta te są często przedstawiane jako bliscy towarzysze dzieci, uczestnicy ich przygód i zabaw, co czyni „Zabawę” reprezentatywnym przykładem tego nurtu w jego pisarstwie.

Pod względem stylistycznym „Zabawa” również wykazuje cechy typowe dla Wiszniewskiego: prostotę języka, melodyjność, regularną rytmikę, stosowanie zdrobnień i elementów dźwiękonaśladowczych. Te środki artystyczne, konsekwentnie stosowane przez poetę, miały na celu maksymalne zbliżenie poezji do percepcji i wrażliwości dziecka.

Warto ponownie powrócić do kwestii zbioru „Ania i Bajeczki”.² Gdyby udało się potwierdzić, że „Zabawa” jest częścią tego lub podobnego cyklu, pozwoliłoby to na pełniejsze zrozumienie kontekstu powstania wiersza i jego ewentualnych powiązań z innymi tekstami autora, ukazując być może ewolucję postaci Ani lub rozwinięcie pewnych wątków tematycznych. Niezależnie od tego, „Zabawa” stanowi doskonały przykład kondensacji głównych zainteresowań i poetyckich strategii Ludwika Wiszniewskiego.

B. Miejsce Ludwika Wiszniewskiego w Panteonie Polskich Poetów Dziecięcych

Ludwik Wiszniewski, choć być może współcześnie nie tak powszechnie rozpoznawalny jak niektórzy jego rówieśnicy, zajmował w swoim czasie znaczące miejsce w polskiej literaturze dla dzieci. Dowodem na to jest jego obecność w ważnych antologiach poezji dziecięcej, gdzie jego nazwisko pojawia się obok tak kanonicznych twórców jak Maria Konopnicka, Kazimiera Iłłakowiczówna, Józef Czechowicz, Julian Tuwim czy Jan Brzechwa. Jedna z takich antologii, „Wybór wierszy okolicznościowych dla klas I-III”, gromadzi autorów kilku pokoleń poetów, co świadczy o uznaniu, jakim cieszyła się twórczość Wiszniewskiego wśród redaktorów i wydawców.³

Jego wkład w kształtowanie kanonu polskiej poezji dla najmłodszych był istotny, zwłaszcza w kontekście edukacji elementarnej. Liczne utwory Wiszniewskiego trafiały do podręczników szkolnych, czytanek i materiałów metodycznych dla przedszkoli.² Przykładowo, wiersz „Mija roczek szkolny” znalazł się w podręczniku „W szkole i na wakacjach”, a inne jego teksty, takie jak „Przyjaciele zajączka”, „Koziołeczek” czy „Wspólna praca”, były publikowane w zbiorach typu „Pierwsza czytanka” czy „Wiersze - Wybór dla przedszkoli”.² Ta szeroka obecność w materiałach edukacyjnych świadczy o tym, że jego poezja była postrzegana jako wartościowa pod względem artystycznym, językowym i wychowawczym, doskonale odpowiadając potrzebom młodego odbiorcy.

Fakt, że Ludwik Wiszniewski był publikowany w prestiżowych antologiach obok czołowych postaci polskiej poezji dziecięcej³, oraz że jego utwory były tak szeroko wykorzystywane w systemie edukacji², jednoznacznie świadczy o jego znaczącej pozycji w okresie jego aktywności twórczej oraz bezpośrednio po niej, co potwierdzają również wznowienia jego książek w latach 80. i późniejszych.¹ Chociaż współcześnie jego nazwisko może nie być tak powszechnie znane jak niektórych twórców wymienionych w przywołanej antologii³, jego twórczość stanowiła ważny element literackiego doświadczenia dla wielu pokoleń polskich dzieci. Adnotacja „w opracowaniu” przy niektórych jego dziełach, widniejąca w dostępnych spisach bibliograficznych², może sugerować, że jego spuścizna nie została całkowicie zapomniana i być może podlega ponownej ocenie lub zainteresowaniu badawczemu, co wskazuje na jej trwałą, choć być może czasami niedostatecznie eksponowaną, wartość.

Warto również zwrócić uwagę na inny aspekt twórczości Wiszniewskiego, który poszerza obraz jego roli jako poety dziecięcego. Wzmianka o wierszu „11 Listopada”, o wyraźnej tematyce patriotycznej, zamieszczonym w antologii przeznaczonej dla małych dzieci³, wskazuje, że dorobek tego autora obejmował również utwory służące kształtowaniu świadomości narodowej i postaw obywatelskich. Był to istotny nurt polskiej literatury dla dzieci, szczególnie biorąc pod uwagę kontekst historyczny, w jakim żył i tworzył poeta (okres zaborów, odzyskanie niepodległości, dwudziestolecie międzywojenne, II wojna światowa). Ten fakt dodaje kolejny wymiar do jego postaci, ukazując go nie tylko jako piewcę dziecięcej radości i wyobraźni, ale również jako twórcę zaangażowanego w proces wychowania patriotycznego młodego pokolenia.

VII. Zakończenie: Ponadczasowy Urok „Zabawy” i Dziedzictwo Ludwika Wiszniewskiego

A. Podsumowanie Kluczowych Wniosków z Analizy

Przeprowadzona analiza wiersza „Zabawa” Ludwika Wiszniewskiego pozwala na sformułowanie kilku kluczowych wniosków. Utwór ten, mimo swej pozornej prostoty, jest przykładem mistrzowskiego opanowania poetyki dziecięcej. Jego wartości artystyczne przejawiają się w kunsztownej prostocie języka, melodyjności, wyrazistej rytmice oraz obrazowości, która skutecznie pobudza wyobraźnię młodego odbiorcy. Wiszniewski z niezwykłą empatią i precyzją oddaje świat dziecięcej psychiki, emocji i kreatywności, czyniąc z zabawy centralny motyw, wokół którego buduje pełen ciepła i radości mikrokosmos.

Jednocześnie wiersz posiada subtelny, lecz istotny wymiar pedagogiczny. Promuje pozytywne wartości, takie jak troska o innych, potrzeba wspólnoty, gościnność, a także delikatnie wprowadza elementy wychowania do porządku i odpowiedzialności. Czyni to jednak w sposób niedyrektywny, poprzez naturalne interakcje i przykład bohaterki, co świadczy o głębokim zrozumieniu przez autora specyfiki literatury adresowanej do najmłodszych. „Zabawa” potwierdza talent Wiszniewskiego jako poety, który potrafił harmonijnie łączyć funkcję ludyczną z formacyjną, tworząc dzieła zarówno bawiące, jak i kształtujące.

B. Dlaczego „Zabawa” Wciąż Czaruje?

Ponadczasowy urok wiersza „Zabawa” tkwi w kilku fundamentalnych elementach. Przede wszystkim jest to uniwersalność tematu. Dziecięca zabawa, potrzeba kreacji, budowania relacji z otoczeniem – zarówno z ludźmi, jak i ze światem przyrody czy przedmiotami ożywianymi przez wyobraźnię – to doświadczenia wspólne dzieciom wszystkich pokoleń i kultur. Wiszniewskiemu udało się uchwycić esencję tej pierwotnej potrzeby w sposób niezwykle autentyczny.

Siła prostoty języka, jego melodyjność i rytmiczność sprawiają, że wiersz jest łatwo przyswajalny, zapada w pamięć i chętnie jest powtarzany przez dzieci. Atmosfera ciepła, bezpieczeństwa i niczym niezmąconej radości, która emanuje z utworu, odpowiada na głębokie potrzeby emocjonalne dziecka, czyniąc lekturę przyjemnym i kojącym doświadczeniem. „Zabawa” wciąż czaruje, ponieważ mówi językiem dziecka o sprawach dziecka najważniejszych, czyniąc to z artystycznym kunsztem i pedagogicznym wyczuciem.

C. Podsumowanie

Dzieła Ludwika Wiszniewskiego, w tym wiersz „Zabawa”, wciąż mają wiele do zaoferowania współczesnym czytelnikom, rodzicom i pedagogom. Mogą stanowić inspirację do kreatywnych, niewymagających skomplikowanych technologii zabaw, opartych na wyobraźni i interakcji. Są wzorem języka dostosowanego do potrzeb i możliwości percepcyjnych dziecka – prostego, a zarazem bogatego i pięknego. Przede wszystkim jednak, są cennym świadectwem pewnej wizji dzieciństwa, pełnej ciepła, radości i szacunku dla małego człowieka, oraz nośnikiem uniwersalnych wartości wychowawczych, które nie tracą na aktualności. Wprowadzenie jego utworów do kanonu lektur dla najmłodszych mogłoby wzbogacić literackie doświadczenia współczesnych dzieci.

Źródła

• Ludwik Wiszniewski | Autor: Wszystkie książki, wywiady, artykuły | Lubimyczytać.pl (1)
• Ludwik WISZNIEWSKI (2)
• 11 LISTOPADA - wiersz Ludwika Wiszniewskiego (3)
• Ludwik Wiszniewski - Poezja (4)